پشته های میان اقیانوسی

پشته های میان اقیانوسی(Mid Oceanic Ridge) رشته کوهی زیر آبی در واقع یک دره ریفتی است که در طول محورش حرکت می کند. این پشته های تکتونیکی در حقیقت یک مرز گسترش اقیانوسی هستند. جریان های همرفتی که در گوشته بالا می آید، باعث بالا آمدن بستر دریا می شوند. ماگما از طریق خطوط ضعیف پوسته اقیانوسی به صورت گدازه بالا می آیند و به محض سرد شدن پوسته جدید را می سازد ؛ بنا بر این پشته میان اقیانوسی مرز میان 2 صفحه تکتونیکی واگراست.

پشته های میان اقیانوسی دنیا یک سیستم جهانی را شکل می دهند که بخشی از هر اقیانوس هستند و طولانی ترین رشته کوه های جهان هستند.

  تشریح فرایند

پشته های میان اقیانوسی از دیدگاه زمین شناسی فعال هستند. با بیرون آمدن دائمی ماگما جدید روی بستر اقیانوس و روی پوسته در محل ریفت ها در طول محور پشته، ماگمای متبلور پوسته جدید از جنس گابرو و بازالت را به صورت گدازه های بالشی می دهد.

سنگ های پوسته بستر دریا در محور پشته ها جوان هستند و با افزایش فاصله از این محور، کهن تر می شوند. زیرا ماگمای بازالتی جدید در محل محور ریفت بر اثر ذوب شدگی در گوشته زیرین بیرون می آید و پس از سرد شدن، در مراحل بعدی حرکت واگرا به دو طرف رانده شده و ماگمای جدید جایگزین آن می شود. بیشتر پوسته های اقیانوسی در حوضه های اقیانوسی کمتر از 200 میلیون سال سن دارند. با حرکت از پشته میان اقیانوسی ، ژرفای اقیانوسی افزایش می یابد؛ به طوری که در درازگودال های اقیانوسی بیشترین ژرفا وجود دارد.

با حرکت پوسته اقیانوسی از محور پشته ، پریدوتیت در گوشته زیرین پوسته سرد و سخت می شود. پوسته و پریدوتیت تقریبا سخت زیر آن، لیتوسفر اقیانوسی را شکل می دهند. دو فرایند در گسترش پشته های دیده می شود، اولی رانش پشته ها به دوطرف و دیگری کشیده شدن ورقه های تکتونیکی. رانش پشته ها به این صورت است که صحفه تکتونیکی از سمت پشته ها اغلب به سمت یک منطقه فرورانش رانده می شود. در منطقه فرورانش ، کشیده شدن ورقه تاثیر گذار است. این صحفه اقیانوسی بر اثر وزنش به زیر صحفه دیگر کشیده می شود.

فرایند موثر در گسترش پوسته اقیانوسی در پشته ها جریان همرفت گوشته است. مطالعات نشان داده گوشته بالایی(استنوسفر) به صورت پلاستیک است( انعطاف پذیر) و اصطکاک کافی را برای هل دادن صحفه تکتونکی همراه و بالایی خود را دارند. نرخ ساخته شده پشته میان اقیانوسی تحت عنوان نرخ گسترش است و به صورت میلی متری بر سال اندازه گیری می شود. نرخ گسترش به صورت تند، متوسط و کم،  بیان می شود و مقادیر شان به ترتیب،بیشتر از 100میلی متر بر سال ، 55 تا 100 میلی متر برسال،20تا 55 میلی متر بر سال است.نرخ گسترش اقیانوس اطلس شمالی حدود 25 میلی متر بر سال است؛ در حالی که در منطقه آرام 120 – 80 میلی متر بر سال است. پشته های میان اقیانوسی که با نرخ کمتر از 20 میلی متر بر سال گسترش می یابند، نرخ گسترش بسیار کم دارند مانند پشته Gakkel در اقیانوس منجمد شمالی و پشته جنوب باختری هند.

در محل سیستم های پشته های میان اقیانوسی ، پوسته میان اقیانوسی جدید شکل می گیرد. هنگامی که بازالت های متبلوراز محور پشته ها بیرون می آیند و سرد می شوند،حاوی اکسید آهن – تیتانیوم هستند و میدان مغناطیسی موازی با میدان مغتاطیسی زمین در این اکسید ها شکل می گیرد. جهت یابی سنگ های مغناطیسی در این پوسته اقیانوسی در واقع جهت میدان زمین در زمان تشکیل ، آنها را به طور متقارن در دو سوی پشته ثبت می کند.

به این ترتیب قرار گیری سنگ ها در پوسته اقیانوسی می تواند به صورت نشانگر زمان و تاریخچه میدان مغناطیسی زمین استفاده کرد.

تاریخچه اکتشاف

به دلیل این که پشته های میان اقیانوسی در زیر آب و در ژرفای زیاد قرار دارد، تا دهه 1950 شناخته شده نبودند و نخستین بار طی مطالعات بستر اقیانوس اطلس به وسیله کشتی تحقیقاتی بررسی شد. در ابتدا تصور می شد که این سیمای منحصر به فرد تنها در اقیانوس اطلس وجود دارد، زیرا تا پیش از آن ، رشته کوه اقیانوسی یافت نشده بود. اما با ادامه بررسی های بستر اقیانوس در سراسر دنیا دیده شد که هر اقیانوس شامل پشته های میان اقیانوسی است.

آلفرد وگر نظریه حرکت قاره ای را در سال 1912 ارائه کرد. این نظریه در آن زمان به وسیله زمین شناسان به دلیل نبود مکانیسمی برای شرح چگونگی توانایی حرکت قاره ها ، رد شد وتا حد زیادی فراموش شد.

در پی اکتشاف پشاه های میان اقیانوسی در دهه 1950 ، زمین شناسان با بحث جدیدی مواجه شدند؛ تشریح چگونگی تشکیل چنین ساختار های زمین شناسی بزرگ . در دهه 1960 ، زمین شناسان مکانیسم هایی را برای گسترش بستر اقیانوس پیشنهاد کردند . زمین ساخت صحفه ای ، مناسب ترین توصیف برای گسترش بستر اقیانوس ها بود و تکتونیک صحفه ای از سوی بیشتر زمین شناسان پذیرفته بود.

20 فوران آتشفشانی طی هر سال در طول پشته های میان اقیانوسی دنیا روی می دهد و هر ساله 5/2 کیلومتر مربع بستر اقیانوسی جدید از طریق این فرایند شکل می گیرد . با ظخامت پوسته ای در حدود 2- 1 کیلومتری در حدود 4 کیلومتر مکعب پوسته اقیانوسی جدید در هر سال تشکیل می شود.

در زیرپشته میان اقیانوس اطلس به عنوان گسترده ترین و نخستین پشته اقیاسی شناخته شده مورد بررسی قرار می گیرد:

پشته میان اقیانوسی اطلس

پشته میان اقیانوسی اطلس(AMR) یک پشته میان اقیانوسی و یک مرز تکتونیکی واگرا در طول بستر اقیانوس اطلس است . پهنای آن درحدود 2 هزار کیلومتر است و چیزی از نصف تا یک سوم بستر اقیانوس را اشغال می کند. این پشته صفحات اوراسیا و شمال آمریکا را در اطلس شمالی وصفحات آفریقا و آمریکای جنوبی را در اطس جنوبی از هم جدا می کند.MAR از پشته Gekkel (منجمد شمالی) در شمال خاوری گرینلند شروع شده وبه سمت جنوب تا انشعاب سه تایی Bouvet در جنوب اطلس ادامه می یابد. هرچند پشته میان ااطلس یک چهره زیر آبی است، اما بخش هایی از آن ، ارتفاع کافی را برای گسترش تا بالای سطح دریا دارند. بخشی از پشته که شامل جزیره ایسلند است، به نام پشته Revkjanes نیز شناخته می شود.

پشته میان اطلس شامل یک دره ریفتی ژرف است که در طول محور پشته و در تمام دازیش حرکت می کند . این ریفت مرزهای واقعی میان صفحات تکتونیکی مجاور را که در آن ، ماگما از گوشته به بستر دریا می رسد و به صورت گدازه فوران می کند و مواد پوسته ای جدید را به وجود می آورد، نشان می دهد. این دره ریفتی در مسیر خود، پس از طی مسافتی چرخشی 90 درجه ای دارد و پس از آن دوباره به مسیر خود باز می گردد. این تغییر مسیر با نوعی گسل عمود بر تیغه مرکزی ایجاد می شود.این گسل ها  گسل های ترادیسی نام دارند.

نزدیک خط  استوا پشته میان اطلس به وسیله گودالی دراز به نام  Romanche به پشته اطلس شمالی و پشته اطلس جنوبی تقسیم می شود. این گودال یک گودال زیر دریایی باریک با ژرفای حداکثر7758 متر یکی از ژرف ترین مناطق اقیانوس اطلس است. این گودال مرز میان صفحات آمریکا شمالی و جنوبی و همچنین اوراسیا و آفریقا است.

جزایر روی پشته میان اطلس

این جزایر از شمال به جنوب و با در نظر گرفتن بلند ترین قله شان عبارتند از:

پشته اطلس شمالی:

1-    Jan  Mayen در اقیانوس منجمد شمالی به ارتفاع 2277 متر

2-    ایسلند به ارتفاع 6/2109 متر

3-    آزورس به ارتفاع 2351 متر

4-    برمودا به ارتفاع 76 متر

5-     سنت پیتر به ارتفاع 5/22 متر

پشته اطلس جنوبی:

1-    جزیره Ascension  به ارتفاع 859 متر

2-    Treistan da Cunha به ارتفاع 2062 متر

3-    جزیره Gough به ارتفاع 909 متر

4-    جزیره Bouvet به ارتفاع 780 متر  

مرز واگرا ابتدا در دوره تریاس هنگامی که برخی گرابن های انشعابی روی ابرقاره پانگه آ برای تشکیل پشته ها در کنار هم ایجاد شدند، شکل گرفت.معمولا تنها دو بازو از هر گرابن 3 بازویی به مرز های واگرا تبدیل می شوند؛ بازوی ناقص اولاکوژن نامیده می شود . اولاکوژن های پشته میان اطلس به دره های رودخانه ای بزرگی تبدیل شده اند که در طول آمریکا و آفریقا ( مانند رودخانه های می سی سی پی ، آمازون و نیجر)  دیده می شوند. حوضه Fundy در ساخل اطلس در آمریکای شمالی میان نیوبرونویچ و نووااسکوتیا در کانادا شاهدی از پشته میان اطلس کهن است.

منبع: http://ukgeology.blogfa.com